آتیلا پسیانی(Atila Pesyani)

آتیلا پسیانی (۱۰ اردیبهشت ۱۳۳۶ – ۱۴ مهر ۱۴۰۲) بازیگر و کارگردانِ تئاتر ایرانی بود. سریال‌های گم‌گشته (۱۳۸۰) و چاردیواری (۱۳۸۹) در نقش «تقی تاکسی» از ماندگارترین نقش‌آفرینی‌های او هستند.

او در طول بیش از چهار دهه فعالیت، یکی از پرکارترین بازیگران ایرانی به‌شمار می‌رفت و در بیش از ۴۰ نمایش، حدود ۸۰ فیلم، و بیش از ۷۰ مجموعه حضور یافت. پسیانی یکی از پیشگامان تئاتر تجربی در ایران دانسته می‌شود.

اوایل زندگی و حرفه

آتیلا پسیانی در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۳۶ در تهران زاده شد. او فرزند بازیگر جمیله شیخی بود. در دوران کودکی، پدرش حین مأموریتی در بهشهر درگذشت و او به‌همراه مادرش به تهران بازگشت.

پسیانی در ۱۳۴۶ در ده سالگی به همراه مادرش در تمرین تئاتر نمایش حکومت زمان‌خان اثر میرزا آقا تبریزی حضور یافت و با بازیگری آشنا شد. او در این نمایش دو نقش، یعنی ولیعهد شاه قاجار و شاگرد دلاک را بازی کرد. بازیگر این نقش‌ها آن زمان برای اجرا حاضر نشد و به درخواست رکن‌الدین خسروی پسیانی با بداهه‌کاری‌های‌اش به بازیگران این نمایش پیوست. او برای این کار ۲۴۰ تک‌تومانی دستمزد گرفت.

به گفتهٔ پسیانی او در ۱۱ سالگی با دیدن نمایش پژوهشی ژرف و سترگ و نو، در سنگواره‌های دوره بیست و پنجم زمین‌شناسی یا چهاردهم، بیستم، و غیره، فرقی نمی‌کند به این نتیجه رسید که قطعاً در کار نمایش خواهد بود. او در ۱۶ سالگی وارد کارگاه نمایش شد. پسیانی فارغ‌التحصیل دانشکده هنرهای زیبا بود. او در دانشگاه در کلاس‌های افرادی مانند بهرام بیضایی، حمید سمندریان و شمیم بهار شرکت کرد.

نخستین تجربهٔ سینمایی او در سال ۱۳۴۸ در تله‌فیلم گم‌شده‌ای به‌نام آرتیست اثر ابراهیم وحیدزاده بود که ۴۰ ثانیه در آن نقش داشت. او از سال ۱۳۶۳ حضور در تئاتر را با نمایش هفت‌خان رستم آغاز کرد و بازی در سینما را از سال ۱۳۶۰ با فیلم عفریت تجربه کرد. او سال بعد در مرگ سفید حضور داشت که همسرش نیز از بازیگران آن بود. پسیانی برای مدتی از سینما فاصله گرفت و در سال ۱۳۶۵ با طلسم یکی از برجسته‌ترین نقش‌هایش را بازی کرد.

سبک بازیگری

بخشی از پرکاری پسیانی به دلیل بازی او در نقش‌های مکمل، همکاری با طیف متنوعی از سینماگران، بدون ملاک‌های ایدئولوژیک، و چهره منعطفی بود که می‌توانست قالب‌های گوناگون به خود بگیرد. پسیانی طی حدود پنج دهه فعالیت با طیف گسترده‌ای از کارگردانان کار کرد. او با تأسیس گروه تئاتر بازی، جریان‌سازی مطلوبی در تئاتر ایران و روند پیشرفت آن رقم زد. فرزاد مؤتمن پسیانی را بازیگری تکنیکی با تمرکزی بالا در صحنه دانست که قادر بود نقش‌های پیچیده و روانشناختی را به گونه‌ای ادراک‌پذیر بازی کند.

به عقیدهٔ ایرنا، پسیانی، «درگیری درخوری با نقش پیدا می‌کند و در مواجهه با آن، گارد سرسختانه‌ای نمی‌گیرد. به همین دلیل، عمده نقش‌هایی که ایفا کرده، با صمیمیت و راحتی خاصی همراه بوده است که سبب شده تا مخاطب، به آن نزدیک شود.» این ویژگی در شمایل اخلاقی او نیز بود و به همین دلیل در سال‌های ابتدایی حضور خود در بازیگری، همچنان مورد توجه کارگردانان مختلف بود.

زندگی شخصی و مرگ

پسیانی به ندرت با رسانه‌ها گفتگوهای اختصاصی و مصاحبه داشت. آخرین حضور عمومی او مربوط به مراسم بزرگداشتی بود که در ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ برای وی برگزار شد.

پسیانی در سال ۱۳۵۶ با بازیگر فاطمه نقوی آشنا شد و سال بعد با او ازدواج کرد. این دو صاحب دو فرزند بازیگر، ستاره و خسرو شدند. این زوج در سال ۱۳۶۸ گروه تئاتر بازی با هدف توسعهٔ تئاتر تجربی را بنیان‌گذاری کردند.

پسیانی در آبان ۱۴۰۰ در مصاحبه با فریدون جیرانی گفت که ۱۷ سال است که تلویزیون نگاه نمی‌کند و حتی سریال‌های خود را نمی‌بیند. این صحبت‌ها واکنش‌های زیادی از کیهان و اخبار ۲۰:۳۰ تا منتقدان و سریال‌سازان و کاربران فضای مجازی در پی داشت. در نهایت دو روز بعد پسیانی با انتشار پستی در اینستاگرام از همکاران و بینندگان تلویزیون عذرخواهی کرد.

پسیانی در سال‌های آخر زندگی به سرطان مبتلا بود. همزمان با سالروز تولد او مراسم بزرگداشتی برای پسیانی در ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ برگزار شد. در ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ اعلام شد که او در بیمارستانی در پاریس، فرانسه بستری شده است. او بر اثر عوارض بیماری در ۱۴ مهر ۱۴۰۲ در پاریس درگذشت. پیکر او در ۱۹ مهر به ایران بازگردانده شد و روز بعد در قطعه هنرمندان بهشت زهرای تهران دفن شد.

کارنامه هنری

تئاتر

پسیانی که فعالیت در تئاتر را با پیوستن به «کارگاه نمایش» در سال‌های نخست دهه ۱۳۵۰ آغاز کرد و پس از انقلاب ۱۳۵۷ تا پیش از بیماری در سال‌های پایانی زندگی، یکی از راهبران تئاتر تجربی بود. پسیانی از دهه ۱۳۶۰ خورشیدی به بعد حضور فعالی در عرصه تئاتر ایران داشت که شامل اجراهای جشنواره‌ای و آزاد می‌شد. او با آثار خود در چندین دوره جشنواره تئاتر فجر حضور داشت که از این میان می‌توان به جشنواره فجر سال ۱۳۷۰ اشاره کرد. پسیانی در این دوره واقعه‌خوانی جهاز جادو نوشته محمد چرمشیر را کارگردانی کرد و در کنار آثاری نظیر سایه ماه به کارگردانی انوشیروان ارجمند، مرگ یزدگرد به نویسندگی بهرام بیضایی و کارگردانی گلاب آدینه، دلدار به نویسندگی و کارگردانی حسین نوری، و مال‌کنون به نویسندگی و کارگردانی مریم معترف و عزت‌الله مهرآوران به روی صحنه برد.

1. جنایت و مکافات (رضا ثروتی)، تالار وحدت، (۱۳۹۸)، (بازیگر)
2. نام بُرده (علی اصغر دشتی)، ۱۳۹۷
3. نمی‌تونم راجع بهش حرف بزنیم ۱۳۹۷
4. طناب (بازیگر) ۱۳۹۷
5. دیابولیک: رومئو و ژولیت ۱۳۹۵
6. باغبان مرگ (آروند دشت آرای)، ۱۳۹۵
7. «باغ آلبالو»؛ ۱۳۹۴ (به‌علاوه بازیگری)
8. سوراخ ۲۰۱۴
9. گنگ خواب دیده ۱۳۹۳
10. «عرق خورشید ٬اشک ماه»؛ ۱۳۹۲
11. «مخمل آبی»؛ ۱۳۹۲
12. پروفسور بوبوس (بازیگر و کارگردان) ۱۳۸۹
13. کشتی شیطان (نویسنده و کارگردان) ۱۳۸۸
14. «متابولیک»؛ ۱۳۸۷
15. نمایشنامه‌خوانی «کلاغ و دوچرخه»؛ ۱۳۸۳
16. نمایشنامه‌خوانی «غلیظ مثل عسل»؛ ۱۳۸۲
17. «نجوای خاک»؛ ۱۳۸۲
18. «کالیگولا شاعر خشونت»؛ ۱۳۸۲
19. «بحرالغرایب»؛ ۱۳۸۲
20. «بازی در گالری»؛ ۱۳۸۱
21. «بسه دیگه خفه شو»؛ ۱۳۸۱
22. گنگ خواب دیده ۱۳۸۰
23. «قهوهٔ قجری»؛ ۱۳۷۹
24. «درد دل با سگ»؛ ۱۳۷۹
25. «رستخیز»؛ ۱۳۷۸
26. «تبار خون»؛ ۱۳۷۷
27. «برف سبز»؛ ۱۳۷۷
28. «اینم از این»؛ ۱۳۷۶
29. «آبی که مار می‌خورد، زهر می‌شود»؛ ۱۳۷۵
30. «آبی که گاو می‌خورد، شیر می‌شود»؛ ۱۳۷۵
31. «بودن یا نبودن»؛ ۱۳۷۳
32. «فاطمه عنبر»؛ ۱۳۷۳
33. «بودن یا نبودن»؛ ۱۳۷۲
34. «آئورا»؛ ۱۳۷۲
35. «آئورا»؛ ۱۳۷۰
36. «مجلس تقلید هفت‌خوان»؛ ۱۳۶۹
37. «ارکستر زنان آشویتس»؛ ۱۳۶۸
38. نمایشنامه‌خوانی «هرامسا» ۷۰۹/۷۰۵؛ ۱۳۶۸
39. چهار تک پرده ۱۳۶۷
40. هفت خوان رستم ۱۳۶۳

سینما

تلویزیونی

شبکه نمایش خانگی

برنامه‌ریز

1. بهترین بابای دنیا (۱۳۷۰)

دستیار کارگردان

1. بوی پیراهن یوسف (۱۳۷۴)
2. بهترین بابای دنیا (۱۳۷۰)
3. دو فیلم با یک بلیط (۱۳۶۹)

بازیگردان

1. سفر به فردا (۱۳۸۰)
2. هیوا (۱۳۷۷)
3. بوی پیراهن یوسف (۱۳۷۴)
4. مسافران (۱۳۷۰)

انتخاب بازیگر

1. مزرعه پدری (۱۳۸۲)
2. سفر به فردا (۱۳۸۰)
3. آژانس شیشه‌ای (۱۳۷۶)
4. بوی پیراهن یوسف (۱۳۷۴)

دستیار صحنه و لباس

1. دیپلمات (۱۳۷۴)

جوایز

منابع

پیوند به بیرون

• آتیلا پسیانی در IMDb
• آتیلا پسیانی در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران
• «وبگاه سی‌نت». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۹ اوت ۲۰۱۲.
• «وبگاه ایران مانیا». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۰۷.
• گفت‌وگو آتیلا پسیانی در دورهمی (آپارات)
• «آتیلا پسیانی». وبگاه ایران اکت. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱ بهمن ۱۳۸۵.
• «آتیلا پسیانی». وبگاه سوره. دریافت‌شده در ۱ بهمن ۱۳۸۵.
• «آتیلا پسیانی». وبگاه تاتر ایران. دریافت‌شده در ۱۴ آبان ۱۳۹۱.