علیرضا افتخاری(Ali Reza Eftekhari)

علیرضا افتخاری مهیاری (زادهٔ ۱۰ فروردین ۱۳۳۷ در اصفهان) موسیقی‌دان، آهنگساز و خوانندهٔ ایرانی است. او از پرمخاطب‌ترین خواننده‌های ایران است و آثارش از پرفروش‌ترین آثار منتشر شدهٔ موسیقی ایران هستند. این خواننده تاکنون بیش از هفتاد آلبوم موسیقی منتشر کرده‌است و به سبب خوانندگی در مقام‌ها و سبک‌های مختلف موسیقی پاپ، تلفیقی و سنتی، با عنوان مرد هزارچهرهٔ موسیقی ایران از او یاد می‌شود.

زندگی شخصی

علیرضا افتخاری در سال ۱۳۳۷ در اصفهان در خانواده‌ای نسبتاً فقیر به دنیا آمد. وی در پنجم مردادماه ۱۳۵۵ ازدواج نمود و حاصل این ازدواج سه فرزند به نام‌های الهام، مرجان و آوا می‌باشد.

زندگی هنری

افتخاری در کودکی نزد طباطبایی، نوازندهٔ ویولن تعلیم دید. از ۱۲ سالگی نزد تاج اصفهانی به یادگیری ردیف‌های آوازی پرداخت. پس از مدتی نیز هم‌زمان به بهره‌گیری از آموزش‌های جلیل شهناز و حسن کسائی در زمینهٔ ردیف‌های موسیقی سنتی مشغول شد. در سال ۱۳۵۷ خورشیدی در آزمون باربد و در حضور علی‌اکبر شهنازی، داریوش صفوت، علی تجویدی موفق به کسب رتبهٔ نخست شد. از سال ۱۳۶۰ نزد غلامرضا دادبه به یادگیری موسیقی پرداخت. در سال ۱۳۶۲، نخستین آلبوم خود را به توصیهٔ فرامرز پایور با نام «آتش دل» و به یاد تاج اصفهانی منتشر کرد. افتخاری بعد از سه سال کارهایی نظیر راز و نیاز با همکاری حسین علیزاده و مهرورزان با همکاری محمدعلی کیانی‌نژاد را اجرا کرد. افتخاری در سال‌های نخست دههٔ ۱۳۶۰ خورشیدی، اجراهای خصوصی نیز به‌همراه حسن کسائی، حبیب‌الله بدیعی، غلامحسین بیگجه‌خانی و جلیل شهناز داشت که این آثار تک نسخه‌ای بودند و هیچ‌گاه منتشر نشدند.

اواخر دههٔ ۱۳۶۰ خورشیدی، وی کنسرت‌هایی را در ژاپن، آلمان، کانادا و بریتانیا برگزار کرد. کنسرت راه ابریشم، که در ۲۸ شهر دنیا اجرا شد و همچنین کنسرت آلمان که با همراهی پرویز مشکاتیان برگزار شد، از جملهٔ این کنسرت‌ها هستند.در یکی از همین کنسرت‌ها در ونکوور کانادا شایعه بمب‌گذاری در سالن سبب شد که افتخاری به مدت ۶ ساعت بدون امکانات صوتی در فضای آزاد برنامه اجرا کند.

افتخاری نخستین فردی بود که پس از انقلاب ۱۳۵۷، اشعار حافظ را به صورت ترانه و تصنیف خواند. تصنیف‌هایی همچون روز هجران و نفس باد صبا از این گونه‌اند.

دوران کاری افتخاری به سه بخش تقسیم می‌شود. بخش نخست، از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۵ که بسیار کم‌کار بود. تعداد آثار او در این دوره، به‌طور متوسط حدود یک آلبوم در سال است. دورهٔ دوم، از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۹ که دورهٔ اوج افتخاری به‌شمار می‌آید و به‌طور متوسط پنج آلبوم در سال خوانده‌است. سومین دوران کاری افتخاری از سال ۱۳۸۹ به بعد است که بسیار کم‌کار بوده و آثار بسیار کمی از وی انتشار یافته‌است.

دوران آغازین

افتخاری در این دوران بیشتر به مکتب اصفهان و روایت آوازی تاج اصفهانی وفادار بود. او در این دوران حدود ۱۵ آلبوم خوانده‌است که سیر تحول سبک افتخاری را به نمایش گذاشته‌است. او با انتشار آلبوم آتش دل به توصیهٔ فرامرز پایور در سال ۱۳۶۲ کار خود را شروع کرد و با آلبوم نیلوفرانه در سال ۱۳۷۵ سبک آوازی خود را یافت. از جمله آثار افتخاری در این دوران آلبوم‌های مهمان تو با همکاری جمشید عندلیبی، شور عشق با همکاری فریدون شهبازیان، راز و نیاز با نوازندگی حسین علیزاده، مقام صبر با نوازندگی پرویز مشکاتیان، زیباترین با همراهی محمدجواد ضرابیان و سرمستان هستند.

افتخاری در این دوران به موسیقی سنتی وفادار بود. در ابتدای این دوران، حجمِ غالبِ آلبوم‌های او آواز بوده‌اند ولی در اواخر این دوران، به ارائه یک یا دو آواز در هر آلبوم و خواندن حدود ۶ قطعهٔ تصنیف رسید. برخی آلبوم‌ها نظیر امان از جدایی و تازه به تازه که هر دو از ساخته‌های محمدجلیل عندلیبی هستند، به‌طور کامل فاقد آواز بوده‌اند و هر آلبوم ۸ قطعهٔ تصنیف دارد. در این دوران او به سمت تصنیف حرکت کرد.

دوران بلوغ

در ابتدای این دوران افتخاری که به ۴۰ سالگی نزدیک شده‌بود، سبک و سیاق خوانندگی خود را یافت. خوانندگی آلبوم‌های به دنبال دل به آهنگسازی علی تجویدی و همایون خرم و قلندروار به آهنگسازی عماد توحیدی در این دوران است. در این دوران افتخاری بسیار پرکار بود و آلبوم‌های او بسیار پرفروش بودند. نیلوفرانه از آثار این دوران و پرفروش‌ترین آلبوم موسیقی ایران است.

افتخاری در این سال‌ها تصنیف‌های بسیاری خواند و این قطعات را تکنیکی و شنیدنی اجرا کرد. آلبوم‌های پاپ-سنتی شکوه عشق، شب کوچه‌ها و عطر مهر که همگی به آهنگسازی فریدون خشنود در این سال‌ها منتشر شدند، دارای فضای تلفیقی و پاپ بودند و ملودی، تنظیم و ریتم آن‌ها با آثار پیشین افتخاری متفاوت بود.

آلبوم نسیما با استقبال روبرو شد، این آلبوم ساختهٔ فضل‌الله توکل، از نوازندگان سنتور برنامهٔ گل‌ها و از بدنهٔ موسیقی سنتی بود که برپایهٔ گام‌ها و دستگاه‌های موسیقی سنتی و با رنگ و بوی مدرن تنظیم شد.

انتشار این ترانه‌ها انتقاداتی را از سوی برخی منتقدان به‌همراه داشت اگرچه عده‌ای دیگر آن‌ها را خلق فضاهای نو در موسیقی می‌دانستند. علیرضا افتخاری در برنامهٔ تلویزیونی شب شیشه‌ای به انتقادات این‌گونه پاسخ داد:

من تا به حال ده‌ها ابوعطا ، ده‌ها افشاری و چندین سه‌گاه خوانده‌ام. من حق دارم به عنوان یک خواننده تجربیات جدید داشته باشم.

در این دوران افتخاری بازخوانی قطعات قدیمی را انجام داد. آلبوم‌های یاد استاد، بردی از یادم و دنبال دل نمونه‌هایی از این آثار هستند. همگی این آثار در بازار، موفق به فروش بالایی شدند. نقطهٔ عطف دوران کاری افتخاری، اهتمام او بر خواندن تصنیف بود که در همین دوره نمایان گشت و به بلوغ رسید.

همکاران هنری

وی در طول فعالیت حرفه‌ای خود بیش از ۷۰ آلبوم موسیقی در سبک‌های سنتی، ارکسترال و تلفیقی با همکاری افرادی مانند پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده، علی تجویدی، عباس خوشدل، جمشید عندلیبی، محمدعلی کیانی‌نژاد، محمدجلیل عندلیبی، جواد لشکری، محمد موسوی، جلال ذوالفنون، هابیل علی‌اف، حسن میرزاخانی، محمدجواد ضرابیان، علی جعفریان، فضل‌الله توکل، محمدرضا چراغعلی، فریدون شهبازیان، کامبیز روشن‌روان منتشر نموده‌است.

فعالیت رادیویی تلویزیونی

برای نخستین بار در ۱۳۶۳ با آوازی به نام قصهٔ گیسو در ماهور با ضبط کامبیز روشن‌روان و با نی‌نوازی محمدعلی کیانی‌نژاد در سریال امیرکبیر، صدای او از تلویزیون ایران پخش شد.
از آخرین سال‌های دههٔ ۱۳۷۰ و اوایل دههٔ ۱۳۸۰ در برنامه‌های تلویزیونی مانند با کاروان شعر و موسیقی، ضیافت و … با اجرای سهیل محمودی، مجری و ترانه‌سرا حضور می‌یافت و به‌صورت بداهه به خوانش آواز و تصنیف می‌پرداخت. با کاروان شعر و موسیقی به تهیه‌کنندگی برادران مناجاتی و با اجرای سهیل محمودی، شب‌های جمعه از تلویزیون ایران پخش می‌شد و با دعوت از هنرمندان عرصهٔ شعر و موسیقی، به این دو هنر می‌پرداخت و بسیاری از نام‌آوران شعر و موسیقی در این برنامه حضور می‌یافتند.
فصل هفتم مسابقهٔ استعدادیابی «یک، دو صدا» با موضوع خوانندگی، آهنگسازی و ترانه‌سرایی با داوری علیرضا افتخاری خواننده، سعید بیابانکی شاعر و پژوهشگر ادبی و محمدرضا چراغعلی آهنگساز و با شعار «نوبت ترانه» در سال ۱۳۹۸ از رادیو ایران برگزار می‌شد.

حاشیه‌ها

در هفدهم مرداد ۱۳۸۹ و حدود یک‌سال پس از انتخاب مجدد محمود احمدی‌نژاد به ریاست‌جمهوری و پیامدهای آن، در مراسم بزرگداشت روز خبرنگار که در مرکز همایش‌های صدا و سیما برگزار شد، افتخاری و احمدی‌نژاد یکدیگر را در آغوش کشیدند و افتخاری به او گفت: «آقای رئیس‌جمهور دوستت دارم». این اقدام از سوی مخالفان دولت با انتقادهای شدیدی روبه‌رو شد.کم‌تر از یک ماه پس از آن اتفاق، خبرگزاری‌های داخل ایران گزارش دادند که بر اثر عواقب منفی آن دیدار در میان مخالفان احمدی‌نژاد، افتخاری تصمیم گرفته از ایران برود و در فرانسه اقامت گزیند. در ۱۹ مهر ۱۳۸۹ افتخاری در گفت‌وگوی تلفنی با بخش خبری ۲۰:۳۰ صدا و سیما از آزار خود و خانواده‌اش سخن گفت و در حالی که بغض کرده‌بود گفت: «در دانشگاه موهای دختر مرا کشیده‌اند و به وی توهین کرده‌اند در حالی که او یک استاد دانشگاه است». او در سال ۱۳۹۶ در مصاحبه با ماهنامهٔ «تجربه» گفت که دلخوری مردم از این ماجرا به حدی بوده که حتی سوپرمارکت محل به او جنس نمی‌فروخته و بر اثر این فشارها روی خود و خانواده‌اش، قصد خودکشی داشته‌است. افتخاری در سال ۱۳۹۴ و در مصاحبه‌ای دیگر از احمدی‌نژاد به‌عنوان «انسان قدرنشناسی که در این مدت حتی یک‌بار پیگیر احوال من نشده» یاد کرده‌بود و گفته‌بود «اگر تاریخ به عقب برگردد، من غلط بکنم بخواهم ایشان را در آغوش بگیرم».
در شهریور ۱۳۸۹ افتخاری سایت خود را غیر فعال کرد و دامنه آن را به فروش گذاشت.
در سال ۱۳۹۲ افتخاری قطعهٔ تازه‌ای با نام «گل نسرین» خواند که آن را به فعال مدنی نسرین ستوده تقدیم کرد. او دربارهٔ این کار گفت «مایل نیست راجع به این قطعه زیاد صحبت کند و آن را از عمق وجود برای زنی خوانده‌است که روحیه‌اش را در این سال‌ها ستوده‌است». روزنامهٔ کیهان بابت این کار افتخاری در مقاله‌ای به‌شدت به او تاخت و رادیو فرانسه از این کار افتخاری با عنوان «چرخش سیاسی» یاد کرد.
در ۲۲ مرداد ۱۳۹۸، علی صارمیان، روزنامه‌نگار در یادداشتی با عنوان «ما در حق صدای علیرضا افتخاری مقصریم» نوشت:

«ما جماعت عصبانی یا نه، کسانی که یارگیری می‌کنند و در برابر شجریان که سبز درآمده؛ افتخاری را استفاده می‌کنیم؛ به هنر ایران خیانتی کرده‌ایم… ما با بی‌انصافی یک درنگ نکردیم که او ممکن است حتی قیافهٔ رئیس‌جمهور را باز نشناسد از بس غرقه در حس خویش است. اصلاً تعلیمات ندیده که چطور در میان دو سر جنگ تصویرها؛ چطور خود را حفظ کند و کسی آن‌قدر مرد نبود که با این‌که این طرف ایستاده و با افتخاری برنامهٔ کاروانش را راه انداخته و مزدش را به جیب برده؛ سپر او شود. حاصل آن‌که ما ده سال از صدای او محروم ماندیم در اوج پختگی و به‌جایش بدل‌های تپل شجریان را صداوسیما غالب کرد. امیدوارم این نوشته را بخواند. ما یک عذرخواهی و دعوت دوباره به هنر افتخاری بدهکاریم.»

دی ۱۴۰۰، علیرضا افتخاری در مراسم «مقام حماسه» که به مناسبت دومین سالگرد کشته‌شدن قاسم سلیمانی در تالار وحدت برگزار شد، قطعهٔ مرد میدان را با آهنگسازی محمدرضا چراغعلی و با ارکستر صدا و سیما به رهبری محمدرضا عقیلی با حضور مسئولان از جمله محمدباقر قالیباف، غلامعلی حداد عادل، پیمان جبلی، محمد مهدی اسماعیلی و خانودهٔ قاسم سلیمانی اجرا کرد و توسط آنان مورد تقدیر قرار گرفت.

در نگاه دیگران

گلپا: امروزه می‌بینم خوانندهٔ جوان و خوبی مانند آقای علیرضا افتخاری وجود دارد و صدای خوبی هم دارد که همیشه چوب لای چرخش می‌گذارند و گاهی او را سیاسی می‌دانند. او اگر اهل سیاست بود که خواننده نمی‌شد مثلاً می‌رفت وکیل مجلس می‌شد یا سیاستمدار. این نسل باید موسیقی مملکت را نگاه دارند.

علیرضا افتخاری به نقل از یکی از دوستانش گفته‌است که شجریان آواز «رفیق مهربان و یار همدم» افتخاری را که همراه با نی‌نوازی محمد موسوی اجرا شده‌بود تا چهار صبح گوش می‌کرده و تحت تأثیر قرار گرفته‌است.

عباس خوشدل: شما اگر به کارهای آقای افتخاری دقت کنید، می‌بینید که طوری شعر را خوانده که امکان ندارد شما متوجه حتی یک واژه نشنوید و می‌توانید تک‌تک ابیات را بشنوید و یادداشت کنید و در آن‌ها یک‌کلام فالش نمی‌شنوید. پس از انقلاب کسی مانند آقای علیرضا افتخاری ترانه نمی‌تواند بخواند. نوعی زیبایی در صدای آقای افتخاری وجود دارد که من در صدای خوانندگان دیگر نمی‌بینم.

کورس سرهنگ‌زاده: یک روز به خانهٔ آقای حسن کسائی رفته بودم که با او بر سر تاج بحثم شد. به کسائی گفتم تنها خوانندهٔ خوبی که اصفهان تحویل مردم داد و مردم او را قبول کردند، آقای افتخاری بود. افتخاری به مراتب از تاج زیباتر می‌خواند. البته اگر از خودش بپرسید، می‌گوید «من شاگرد تاج بودم» در صورتی که به سن او نمی‌خورد که شاگرد تاج باشد.

پرواز همای: استاد افتخاری اصلاً مناسب اجرا با ارکستر موسیقی ملی نیستند. صدای او زیباترین صدایی است که در موسیقی ایران وجود دارد. من صدای ایشان را از بچگی دوست داشتم اما وقتی ایشان از ردیف حرف می‌زنند، بهتر است خودشان بروند و آثار گذشته‌شان چون راز سر به مهر و سرو سیمین را گوش دهند و ببینند خودشان چقدر از آن کارها فاصله گرفته‌اند.

فروش آثار

آلبوم‌های علیرضا افتخاری از پرفروش‌ترین آلبوم‌های ایران بوده‌است به‌طوری که برخی از رسانه‌ها از وی با عنوان «پرفروش‌ترین خوانندهٔ بعد از انقلاب» یاد می‌کنند. آلبوم نیلوفرانه که در سال ۱۳۷۵ منتشر شد حدود ۳ میلیون نسخه فروش داشت.
آلبوم یاد استاد وی که در سال ۱۳۷۷ انتشار یافت نیز از آثار پرفروش دههٔ ۱۳۷۰ موسیقی ایران است. آهنگسازی این آلبوم برعهدهٔ علی تجویدی بود و افتخاری در این آلبوم، آثاری از تجویدی که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ منتشر شده‌بودند را از نو بازخوانی کرد. آلبوم صیاد در سال ۱۳۸۴ منتشر شد و به‌عنوان پرفروش‌ترین آلبوم تلفیقی دههٔ ۱۳۸۰ ایران شناخته‌شد. مجموعهٔ قلندروار از دیگر آثار پرفروش علیرضا افتخاری است که در سال ۱۳۸۶ منتشر شد. این آلبوم در داخل و خارج از ایران مورد استقبال فراوانی قرار گرفت. امان از جدایی، مستانه و خندهٔ بارون نیز از آلبوم‌های پرفروش مؤسسهٔ آواز بیستون در عرصهٔ موسیقی هستند.

جوایز و تقدیرها

جشنواره چهره‌های ماندگار

مسابقه موسیقی باربد

تقدیر

در شهریور ۱۴۰۰ مراسمی برای گرامیداشت هنرمندانی که در زمینه ایثار و دفاع مقدس سابقه فعالیت هنری داشتند برگزار شد. در این مراسم از علیرضا افتخاری در کنار هنرمندانی نظیر عزت‌الله مهرآوران، جمشید هاشم‌پور، حسین نوری و رضا برجی تجلیل به عمل آمد.

آثار

آلبوم جاده ابریشم با آلبوم گرفتار در یک مجموعه منتشر شد.

موسیقی فیلم و سریال

خوانندگی چند قطعه در سریال امیرکبیر
پخش قطعاتی از نیلوفرانه در فیلم لیلا (فیلم ۱۳۷۵)
قطعهٔ آواز در شب‌های زاینده‌رود (کارگردانی محسن مخملباف)
تیتراژ سینمایی چتری برای کارگردان
تیتراژ سریال روز رفتن
تیتراژ سریال به کجا چنین شتابان
تیتراژ سریال پنجمین خورشید
تیتراژ سریال هشت بهشت
تیتراژ سریال روزهای بهتر
تیتراژ سریال کهنه‌سرباز

تک‌آهنگ‌ها

آثار ناموجود

در سال ۱۳۸۱ آلبوم ماه پنهان با خوانندگان مشترک منتشر شد که یکی از خوانندگان علیرضا افتخاری بود و آهنگساز این مجموعه فریدون خشنود است.
دو قطعهٔ باغ ارغوان و گنبدهای سبز و آبی نیز در دههٔ ۸۰ از آثار مشترک افتخاری و حسین یوسف‌زمانی هستند که قطعهٔ باغ ارغوان در جشنوارهٔ ترنم رحمت به عنوان اثر برتر معرفی شد.

کنسرت‌ها

افتخاری در طی سال‌های فعالیت خود کنسرت‌های کمی را اجرا کرده و کمتر در جشنواره‌ها اجرای زنده داشته‌است. وی تا دههٔ ۱۳۹۰ در ایران کنسرتی اجرا نکرده‌بود و تنها چند کنسرت در خارج از ایران برگزار کرده‌بود.

تیر ۱۳۹۸ - اجرای ارکستر ملی ایران به رهبری مهمان نادر مرتضی‌پور و خوانندگی علیرضا افتخاری با عنوان قصهٔ وفا در تالار وحدت
اردیبهشت ۱۳۹۸ - برگزاری کنسرت خیریه به نفع سیل زدگان لرستان به آهنگسازی حسین پرنیا و خوانندگی علیرضا افتخاری
دی ۱۳۹۵ - اجرای ارکستر ملی ایران به رهبری فریدون شهبازیان و خوانندگی علیرضا افتخاریدر سی و دومین جشنواره موسیقی فجر
اسفند ۱۳۹۵ - برگزاری کنسرت ارکستر ملی ایران با رهبری فریدون شهبازیان و خوانندگی علیرضا افتخاری در لرستان
دی ۱۳۹۴ - برگزاری پرفورمانس مشرق مطلق در تالار وحدت
۱۳۸۱ - برگزاری کنسرت خیریه به نفع زلزله زدگان بم به خوانندگی علیرضا افتخاری
۱۳۷۷ - کنسرت لندن (اجرای گروه مولانا در لندن) - خواننده: علیرضا افتخاری، آهنگساز و رهبر گروه: محمدجلیل عندلیبی. اشعار اجرا شده در این آلبوم از فریدون مشیری، حافظ، باباطاهر و جواد آذر انتخاب شده‌است.
۱۳۶۸ - کنسرت راه ابریشم (اجرای گروه مولانا در ۲۸ شهر ژاپن) - خواننده: علیرضا افتخاری، آهنگساز و رهبر گروه: محمدجلیل عندلیبی
- اواخر دههٔ ۱۳۶۰ - کنسرت ونکوور کانادا - علیرضا افتخاری به‌همراه پرویز مشکاتیان و جمشید محبی
اواخر دههٔ ۱۳۶۰ - کنسرت مقام صبر در آلمان به‌همراهی پرویز مشکاتیان